Dzika róża – charakterystyka

Dzika róża jest gatunkiem krzewu należącym do rodziny różowatych. Występuje pospolicie w strefach umiarkowanych i ciepłych półkuli nocnej – na terenach Europy (do 1500 m n.p.m.), w północnej części Afryki, w Azji, na Wyspach Kanaryjskich, na Maderze, a także w Australii i Nowej Zelandii. Popularna w Polsce; posiada ok. 23 dziko rosnące odmiany, różniące się między sobą barwą kwiatów oraz kształtem i kolorem owoców.

Dzika róża rośnie przeważnie na skraju lasów, na obrzeżach dróg, miedz, w zaroślach i na nieużytkach. Kwiaty róży dzikiej często można spotkać w mieście – porasta parki, skwery i ogrody, często jako żywopłot. Tworzy krzewy o maksymalnej wysokości 3 cm, z gałęziami wygiętymi ku ziemi. Liście dzikiej róży są zwykle nagie, gładkie i błyszczące, czasem mogą być matowe i owłosione. Ich brzegi są ostro ząbkowane a kształt eliptyczno-jajowaty. Kwiaty dzikiej róży są pięciopłatkowe, pachnące, barwy białej lub różowej. Owoce dzikiej róży są bardzo charakterystyczne i łatwo rozpoznawalne. Są nieco wydłużone, wielkości 2-3 cm, koloru ciemnoczerwonego. Dzika róża kwitnie od maja do czerwca.

To właśnie kwiaty i owoce tej rośliny są najcenniejszym jej surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie, kosmetyce oraz w wyrobach kulinarnych. Z płatków róży pozyskuje się wyciąg z dzikiej róży, a z jej nasion wytwarza się cenny olej z dzikiej róży. Popularny jest też sok z dzikiej róży, herbata z dzikiej róży, nalewka z dzikiej róży oraz wino z dzikiej róży. Wszystkie odmiany tej rośliny dostępne w Polsce wykorzystywane są w ziołolecznictwie, farmaceutyce, kosmetologii i przemyśle spożywczym.

Co kryje w sobie dzika róża?

Dzika róża zawiera w sobie ponad 130 związków mających korzystny wpływ na nasz organizm. Szczególne bogactwo składników odżywczych kryją w sobie przede wszystkim owoce dzikiej róży. Owoce rośliny zawierają bowiem witaminy A, B1, B2, E, K, kwas foliowy, karotenoidy, garbniki, flawonoidy, węglowodany, kwasy organiczne i pektyny. Na szczególną uwagę zasługuje jednak zawartość naturalnej witaminy C w owocach dzikiej róży. Jest ona bowiem 30-40 razy wyższa niż w owocach cytrusowych. Dzika róża zawiera średnio 300-1000 mg w 100 g owoców, co przewyższa zawartość tej witaminy w owocach takich jak czarna porzeczka i jabłka. Oznacza to, że od 1 do 3 jej owoców wystarczy w zupełności na pokrycie dziennego zapotrzebowania dorosłego człowieka na witaminę C. Witamina C w takiej naturalnej postaci jest także trzykrotnie bardziej skuteczna od witaminy C wytwarzanej w sposób syntetyczny.

Kwiaty róży dzikiej także zawierają cenne składniki odżywcze, do których zaliczamy olejki eteryczne, flawonoidy, antocyjany, garbniki i sole mineralne (potas, magnez, fosfor, wapń, żelazo). Mimo że suszenie, gotowanie i mrożenie rośliny powoduje zmniejszenie ilości witaminy C w niej zawartej, to jej zawartość jest nadal wyższa niż w świeżych owocach cytrusowych i warzywach.

Dzika róża – właściwości lecznicze

W farmaceutyce i ziołolecznictwie najczęściej wykorzystuje się kwiaty i owoce dzikiej róży, ze względu na składniki odżywcze w nich zawarte. Dzika róża znana jest w głównej mierze jako ogólny lek wzmacniający ze względu na wysoką zawartość witaminy C. Często jest stosowana w celu zapobiegania przeziębieniu i grypie, gdyż pomaga wzmocnić system immunologiczny i zwiększyć odporność organizmu, co z kolei zapobiega infekcjom układu oddechowego. Dzika róża wykorzystywana jest także do leczenia schorzeń i nieżytów układu pokarmowego, wątroby oraz nerek, ze względu na swoje działanie żółciopędne, rozkurczające, przeciwbiegunkowe i moczopędne. Owoce dzikiej róży wspomagają metabolizm tłuszczów, co może przeciwdziałać otyłości.

Roślina ta ma także korzystny wpływ na układ krwionośny. Dzika róża pomaga zapobiegać nadciśnieniu i chorobach serca.  Flawonoidy oraz witamina C w niej obecne wzmacniają tkankę łączną, rozszerzają i uszczelniają naczynia krwionośne, a także zapobiegają wchłanianiu złego cholesterolu. Flawonoidy posiadają silne właściwości antyoksydacyjne – wraz z witaminami C i E zwalczają wolne rodniki, opóźniają procesy starzenia, mają działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne. Dzięki nim dzika róża jest doskonałym lekiem na schorzenia skórne, np. hamuje rozwój czerniaka i rozjaśnia przebarwienia skóry. Poza tym, roślina ta pomaga w chorobie zwyrodnieniowej stawów, szkorbucie, reumatyzmie i mukowiscydozie. Olejek różany działa relaksująco, uspokajająco, przeciwdepresyjnie i zmniejsza uczucie zmęczenia.

Dzika róża – zastosowanie w kosmetyce

Dzika róża to popularny składnik kosmetyków i preparatów do pielęgnacji skóry. Witamina C wspomaga produkcję kolagenu, który stanowi składnik budulcowy skóry. Olej z dzikiej róży stosowany bezpośrednio na skórę działa odkażająco, złuszczająco i łagodzi podrażnienia. Może być stosowany do pielęgnacji cery suchej, wrażliwej i zmęczonej. W kosmetyce stosuje się jednak przede wszystkim kwiaty róży dzikiej. Olej z płatków róży jest składnikiem preparatów zapachowych, wód toaletowych, perfum, kremów, balsamów i mydeł. Płatki kwiatów dzikiej róży przykłada się do skóry w celu poprawy kolorytu, rozjaśnienia i łagodzeniu stanów zapalnych skóry. Ekstrakty z dzikiej róży odżywiają skórę, poprawiają jej elastyczność, kolor, mają działanie ściągające, zapobiegają przedwczesnemu starzeniu skóry i powstawaniu zmarszczek, łagodzą zaczerwienienia, oparzenia, blizny i podrażnienia, zapobiegają rogowaceniu naskórka, powstawaniu wyprysków i zaskórników. Dzięki zawartości witamin, aminokwasów, pektyn i kwasów owocowych dzika róża działa jak odmładzający eliksir.

Olej z dzikiej róży

Olej z dzikiej róży wytwarzany jest z nasion rośliny. Posiada wysoką zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jest cennym i drogim olejem, barwy ciemnożółtej do brązowawej. Otrzymuje się go poprzez ekstrakcję nasion w heksanie, a następnie rafinację. Stosowany jest w kosmetyce do pielęgnacji wszystkich rodzajów skóry, także skóry suchej, wrażliwej, zmęczonej, tłustej, trądzikowej i naczynkowej. Olej z dzikiej róży wygładza skórę, odżywia ją, rozjaśnia i uelastycznia. Ma także wzmacniający wpływ na włosy i paznokcie. Olej z dzikiej róży można mieszać z olejem roślinnym, co przedłuży jego trwałość.

Tonik z dzikiej róży

Tonik z płatków dzikiej róży pomoże oczyścić, łagodzić podrażnienia skóry, przywrócić jej naturalne pH i zmiękczyć naskórek. Taki kosmetyk możemy przygotować samodzielnie w domu. Wystarczy garść opłukanych płatków dzikiej róży umieścić w woreczku z gazy i zalać w garnku wrzątkiem. Garnek przykrywamy i odstawiamy na kilka godzin, a potem mieszankę odcedzamy i czekamy do jej ostygnięcia. Taki tonik możemy stosować codziennie rano i wieczorem, po oczyszczeniu twarzy.

Zbieranie i suszenie dzikiej róży

Owoce dzikiej róży zbiera się jesienią (od sierpnia do października) gdy dojrzeją, ale nadal są twarde. Zbiory w późniejszym czasie skutkują obniżoną zawartością witaminy C w owocach – kwas askorbinowy ulega rozkładowi w niższych temperaturach. Suszenie owoców dzikiej róży nie jest proste, bowiem należy je najpierw rozdrobnić, usuwając pestki. Przez 10 minut należy je trzymać w temperaturze ok. 90-100°C (np. w piekarniku), co zniszczy enzymy odpowiedzialne za rozkład witaminy C. Potem owoce suszymy w temperaturze 50-60°C. Płatki dzikiej róży zbieramy na początku kwitnienia (maj-lipiec), przy suchej pogodzie. Płatki trzymamy w suchym, ciepłym i przewiewnym miejscu, ale nie na słońcu. Z płatków róży możemy przygotowywać toniki, płukanki czy napary. Owoce dzikiej róży można spożywać na surowo, pamiętając o tym, aby wcześniej wydobyć z nich nasiona, które mogą powodować podrażnienie przewodu pokarmowego.

Dzika róża w kuchni

Owoce dzikiej róży wykorzystuje się do wyrobu przetworów, konfitur, dżemów, soków, syropów, herbat, nalewek, wina i koncentratów witaminowych. Do produkcji przetworów (konfitury i dżemy) oraz wina wykorzystuje się owoce dzikiej róży zebrane po okresie przymrozków, dzięki czemu są miękkie i łatwo oddają sok. Używane są do aromatyzowania ciast, słodyczy i napojów. W herbacie z dzikiej róży wykorzystuje się suszone twarde owoce zebrane zaraz po dojrzeniu. Nasiona dzikiej róży wykorzystuje się do produkcji oleju z dzikiej róży. Szczególnie popularne jest nadziewanie dziką różą pączków, do czego wykorzystuje się płatki dzikiej róży. Kandyzowane płatki stanowią dekorację ciast.

Nalewka z dzikiej róży

Do opłukanych i rozdrobnionych owoców dzikiej róży (250-300 g) dodajemy szklankę cukru i zalewamy spirytusem (0,5-0,75 l). Odstawiamy w ciemne i ciepłe miejsce, co jakiś czas wstrząsając mieszankę. Po ok. 1 miesiącu przecedzamy. Przechowujemy w lodówce. Nalewka z dzikiej róży pita 2 razy dziennie pobudza apetyt i wspomaga przemianę materii.

Wino z dzikiej róży

Wino z dzikiej róży posiada właściwości rozgrzewające i lecznicze. W celu jego przygotowania, owoce dzikiej róży (10 kg) zalewamy gorącym syropem (7,5 kg cukru rozpuszczone w gorącej wodzie). Dodajemy kwasek cytrynowy, matkę drożdżową i pożywkę dla drożdży. Wstrząsamy. Odstawiamy naczynie na miesiąc w temperaturze 20°C. Po miesiącu obniżamy temperaturę do 15°C i przechowujemy przez 2 miesiące.Po tym czasie przelewamy płyn do innego naczynia, aby oddzielić go od osadu. Wino przechowujemy w ciemnym miejscu.

Sok z dzikiej róży

Sok z dzikiej róży możemy stosować na wzmocnienie odporności, w leczeniu dolegliwości układu pokarmowego, w celu niwelowania wpływu wolnych rodników, na poprawę wyglądu skóry i samopoczucia. Sok ma działanie moczopędne, rozkurczające i pobudzające produkcję żółci. W celu przygotowaniu soku z dzikiej róży wykorzystujemy owoce rośliny. Owoce (2 łyżki) myjemy, zalewamy gorącą wodą (200 ml) i czekamy do zmięknięcia owoców (ok. 15 minut). Gdy owoce puszczą sok, należy je odcedzi i zalać wrzącą wodą (100-150 ml) zmieszaną z kwaskiem cytrynowym. Znowu czekamy i odcedzamy. Mieszamy oba soki i przelewamy do małych naczyń. Pasteryzujemy w garnku (przez 10-30 minut) lub w piekarniku nagrzanym do 130°C (przez godzinę). Otwarty sok trzeba spożyć w ciągu kilkunastu dni.

Dzika róża – przetwory

Aby przygotować konfiturę (dżem) z dzikiej róży, należy opłukane płatki dzikiej róży (150 g) zetrzeć z cukrem pudrem, aż powstanie konsystencją konfitury. Dodajemy kwasku cytrynowego i dalej ucieramy przez kilka minut.